De beschikbare capaciteit wordt momenteel volledig benut”, beaamt Tom Wisseborn van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Hij is woordvoerder namens Sander Dekker, minister voor Rechtsbescherming. „Waar mogelijk wordt ingezet op doorstroming, zodat plekken of bedden vrijkomen voor plaatsing van wachtende tbs-gestelden. Ook worden met meerdere zorgaanbieders gesprekken gevoerd over concrete capaciteitsuitbreiding.” Dit moet de komende jaren gestalte krijgen.

In de praktijk merken tbs-patiënten daar tot dusverre bitter weinig van, stellen Jan-Jesse Lieftink en Adbel Ytsma van Bureau TBS Advocaten in Huizen en Haarlem. Zij zijn experts in tbs-zaken en hebben ongeveer tien procent van de tbs-gestelden in Nederland als cliënt. Noodklok „De noodklok is ruim een jaar geleden al eens stevig geluid”, aldus het tweetal, tevens medeoprichters en lid van de Vereniging van Tbs-advocaten. Dit is een gezelschap van ruim dertig specialisten op het gebied van terbeschikkingstelling, al dan niet met dwangverpleging.

Lieftink en Ytsma spreken op persoonlijke titel. „Ons bekruipt het gevoel dat sindsdien niet heel veel is gebeurd. Met als gevolg dat de onrust en kans op incidenten in klinieken zal toenemen.” Het advocatenduo doelt onder meer op een onderzoeksrapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid. Daarin worden keiharde noten gekraakt over het resocialisatietraject (terugkeer in de samenleving) van tbs’ers. Doordat er de laatste jaren sprake is van een hogere instroom van tbs-patiënten dan uitstroom en daarbovenop personeelstekort speelt, staat het tbs-stelsel onder hoogspanning. Bovendien ontbreekt het aan voldoende adequate vervolgvoorzieningen. Minister Dekker heeft op alle fronten beterschap beloofd. Voor forensische zorg wordt structureel honderd miljoen euro extra uitgetrokken.

Dat lijkt vooralsnog weinig zoden aan de dijk te zetten. Waar rechters voor 2016 gemiddeld rond de honderd keer per jaar tbs oplegden, is dat naar boven de 150 gegroeid. Daar staat tegenover dat het aantal tbs-beëindigingen daalt, omdat behandelingen vaker meer tijd in beslag nemen dan voorzien. Wachttijd Dit stokt de doorstroming, waardoor momenteel tientallen tbsgestelden, al dan niet na het uitzitten van hun gevangenisstraf, op een plek in een kliniek moeten wachten. Deze wachttijd bedraagt volgens het ministerie thans gemiddeld 121 dagen, zo’n vier maanden. Advocaten spreken over zeven maanden of zelfs langer.

De noodklok is ruim een jaar geleden al eens stevig geluid „De DJI (Dienst Justitiële Inrichtingen, red.) is volop in gesprek met aanbieders in de volledige forensische zorgketen om meer en passende capaciteit ontwikkeld te krijgen”, stelt woordvoerder Wisseborn namens minister Dekker.

Rond 2015 zijn juist twee tbs-klinieken gesloten, in Utrecht en in Rekken in de Achterhoek. Toen was sprake van een stevig overschot aan tbs-bedden. Om hoeveel extra plekken voor tbs’ers het gaat en waar deze moeten komen, kan het ministerie niet zeggen. „Er zijn concrete uitbreidingen in voorbereiding. Die verhogen de komende jaren het aantal beschikbare tbs-plaatsen.

Voor het laten terugkeren van tbs’ers in de maatschappij zijn de klinieken afhankelijk van onder meer gemeenten. „Het is een grote uitdaging woonvoorzieningen voor deze groep te vinden”, meldt desgevraagd een woordvoerster van TBS Nederland. Waarom rechters de laatste jaren vaker tbs met dwangverpleging opleggen, is niet onderzocht. „Wel zijn er verschillende verklaringen denkbaar.

Zo wordt tbs duidelijker gezien als beveiligingsmaatregel”, laat een woordvoerster van de Raad voor de rechtspraak weten. Ook zijn er meer verwarde personen en zogenoemde zorgmijders die over de schreef gaan, signaleren rechters. „Door forse, zichtbare beperkingen van de reguliere geestelijke gezondheidszorg en andere vormen van zorg en maatschappelijke opvang is niet altijd goede hulp en begeleiding beschikbaar.” Vertraging van verlofmogelijkheden door corona heeft ook geleid tot capaciteitsproblemen, stellen de rechters. De raad benadrukt dat rechters erop zijn getraind zich niet te laten beïnvloeden door maatschappelijke druk. „Elke zaak wordt onafhankelijk en onpartijdig beoordeeld. Een rechter kan alleen tbs opleggen als uit uitgebreid psychologisch en psychiatrisch onderzoek blijkt dat een verdachte een stoornis had ten tijde van het delict. Bij weigering van een verdachte om aan dergelijk onderzoek mee te werken, mag de rechter terugvallen op oude rapportages.”

De tbs-klinieken zien het aantal patiënten dat langer dan vier maanden na hun gevangenisstraf moet wachten op een plek snel oplopen. „De laatste jaren hebben klinieken bijna alle reservecapaciteit in gebruik genomen. De grens is nu in zicht”, aldus de woordvoerster. Wachtenden krijgen een vergoeding.

Dit jaar openden de Van Mesdag Kliniek en de Van der Hoeven Kliniek nieuwe afdelingen. „Ook is er nieuw gebouwd en zijn andere voorzieningen gestart om doorstroom te bevorderen, denk aan RIBW (regionale instelling voor beschermd en begeleid wonen).” TBS Nederland nuanceert het personeelstekort. „Er zijn veel nieuwe medewerkers.” Meer loon of een risicotoeslag leiden tot concurrentie tussen zorginstellingen en is daarmee volgens de klinieken ’geen structurele oplossing’. „Vergroten van het aantal opgeleiden is dat wél.”