In de rechtszaak tegen Michael P. werd woensdag duidelijk dat hij heeft bekend Anne Faber te hebben gedood. Politici zijn ervan overtuigd dat haar dood voorkomen had kunnen worden als de rechter Michael P. in een eerdere strafzaak tbs had opgelegd. De recidivecijfers van veroordeelden die een langdurige gevangenisstraf hebben uitgezeten zijn namelijk veel minder gunstig dan de recidivecijfers van tbs-gestelden die weer terugkeren in de samenleving. Maar P. wilde destijds niet meewerken aan gedragskundig onderzoek, waardoor hij alleen een gevangenisstraf kreeg opgelegd. Zonder gedragskundige onderzoek wordt het opleggen van tbs voor rechters moeilijk, omdat het onduidelijk is of de verdacht lijdt aan een stoornis. 

Dit was eind november 2017 voor VVD en PvdA reden om minister Dekker voor Rechtsbescherming te vragen om nader onderzoek te doen naar de mogelijkheden om vaker tbs op te leggen aan tbs-weigeraars. Volgens VVD en PvdA zou – als er een meerjarige celstraf is opgelegd – na twee jaar nog eens naar tbs moeten worden gekeken op basis van observaties in de gevangenis. Zo zou dan alsnog genoeg bewijs voor tbs-oplegging kunnen worden verzameld.

Wij zijn van mening dat dit plan onuitvoerbaar en zelfs gevaarlijk is. Onuitvoerbaar, omdat het personeel dat werkzaam is in gevangenissen geen enkele ervaring heeft met het stellen van diagnoses en beoordelen van het gevaar op herhaling. Gevaarlijk, omdat dit plan de onveiligheid in de samenleving vergroot. Uit angst voor tbs zal elke vorm van behandeling worden geweigerd. Met als gevolg dat gedetineerden onbehandeld op straat komen.

Je kunt een verdachte niet dwingen mee te werken aan zijn eigen veroordeling en dus ook niet aan gedragskundig onderzoek. Veel verdachten zijn als de dood om voor onbepaalde duur, dus zonder einddatum, te worden opgeborgen in een tbs-kliniek. Opname en behandeling in een tbs-kliniek is de zwaarste vorm van tbs: tbs met bevel tot verpleging. Daarnaast kent de wet twee lichtere tbs-varianten: de tbs met voorwaarden en tbs met voorwaardelijke beëindiging van de verpleging. Hierbij is de reclassering belast met het toezicht op de terugkeer van de tbs-gestelde in de samenleving. De tbs-kliniek speelt bij de lichtere varianten geen rol meer en tbs-gestelden verblijven hierbij doorgaans in een minder beveiligde forensische kliniek, of wonen begeleid of zelfstandig. 

Voor geweldloze feiten, zoals diefstal, kan de tbs met verpleging voor maximaal vier jaar worden opgelegd. Voor geweldsdelicten geldt echter een onbepaalde duur. Hierbij is, anders dan bij een gevangenisstraf, geen zicht op een einddatum. Om de kans op een onbepaalde tbs met verpleging te verkleinen, weigeren verdachten daarom gedragskundig onderzoek. In 2016 was dit nog het geval in bijna de helft van de onderzoeken door het Pieter Baan Centrum.

Om verdachten meer zekerheid en perspectief te bieden, stellen wij voor om de rechter de mogelijkheid te geven tbs met verpleging voor bepaalde duur op te leggen al dan niet in combinatie met een gevangenisstraf. Het opleggen van tbs met verpleging voor onbepaalde duur moet naar onze mening afgeschaft worden om de potentiële weigeraars te motiveren om mee te werken aan gedragskundig onderzoek. Aan de hand van de prognose van de gedragsdeskundigen, de strafwaardigheid van de geweldsdelicten, de ernst van de stoornis en de hoogte van het recidivegevaar kan de rechter die termijn dan vaststellen. Op voorhand is dan voor alle betrokkenen duidelijk hoe lang de tbs-behandeling onder toezicht van een tbs-kliniek dient te duren. Ook kan die termijnbepaling dienen als stimulans voor alle betrokken partijen om die tbs-behandeling in ieder geval binnen het gestelde tijdspad te voltooien. Na het verstrijken van die termijn zal de behandelcontext blijven bestaan via een behandeling onder begeleiding van de reclassering in het kader van de voorwaardelijke beëindiging (de mildere tbs-variant). Die behandeling geldt evenwel voor onbepaalde duur, waarbij de rechter periodiek toetst of de tbs beëindigd kan worden Als iemand gedurende die behandeling opnieuw in de fout gaat of voorwaarden schendt (bijvoorbeeld door drugs of alcohol te gebruiken), kan de rechter de tbs-gestelde terugsturen naar de tbs-kliniek, maar dan voor onbepaalde duur. 

Met ons voorstel wordt het aantrekkelijker voor de verdachte om mee te werken aan gedragskundig onderzoek, omdat hij weet dat zijn verblijf in een tbs-kliniek eindig zal zijn. De tbs met verpleging komt met dit voorstel als een veilig en evenwichtig alternatief naast de gevangenisstraf te bestaan. Met als grote voordeel dat een verdachte als Michael P. in de toekomst niet meer zomaar onbehandeld op straat komt te staan.