Als het wetsvoorstel van minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) wordt aangenomen, komen gedetineerden pas vrij twee jaar voor de einddatum van hun gevangenisstraf. Nu is dat nog na tweederde van hun celstraf. 

De nieuwe regeling voor de voorwaardelijke invrijheidsstelling zal ook gelden voor verdachten zoals Michael P, die voor de dood van Anne Faber is veroordeeld tot een celstraf van 28 jaar en tbs. Als deze straf in stand blijft, zal Michael P. volgens dit nieuwe wetsvoorstel pas na 26 jaar starten met zijn tbs-behandeling. Dat nieuws zal veel mensen positief stemmen. Hoe langer Michael P. uit de samenleving is, hoe beter dit voor de veiligheid van die samenleving is.

Toch is het wetsvoorstel schadelijk voor de veiligheid van de samenleving. Het is namelijk van groot belang dat iedere tbs-gestelde zo snel mogelijk start met zijn behandeling. Een belangrijk doel van tbs is het voorkomen van nieuwe strafbare feiten door behandeling en een geleidelijke terugkeer in de samenleving. Hoe eerder die tbs-behandeling start, hoe beter. 

Uit onderzoek van het WODC, het onderzoeksbureau van Justitie, kwam naar voren dat het steeds beter lukt om voormalig tbs-gestelden af te houden van het plegen van delicten. Het aantal misdrijven dat een ex-tbs-gestelde pleegt, daalt. Van die ex-tbs-gestelden gaat 19 procent binnen twee jaar na vrijlating opnieuw in de fout. In 4 procent van de gevallen is dit met een zeer ernstig delict. Voor gedetineerden zonder een tbs-behandeling liggen die recidivecijfers veel hoger, op 55 procent (waarbij in de gevangenis wel zorg is verleend, maar geen tbs). Er is bovendien een daling in het aantal delicten per persoon bij tbs. Averechts effect

Een langere detentie zoals door minister Dekker nu wordt voorgesteld, zal geen effect hebben op het voorkomen van nieuwe strafbare feiten. Het heeft een averechts effect op de effectiviteit van een tbs-behandeling. Meer psychische (of fysieke) ‘detentieschade’ en hospitalisatie – gewenning aan opsluiting – vormen bij uitstel van tbs voor deze gevangenen dan reële risico’s, wat een terugkeer in de samenleving in de weg staat. Tbs-behandelingen zullen langer duren en er zullen meer tbs-gestelden in de longstay terechtkomen.

Advocaten moeten hun cliënten zo goed mogelijk voorlichten over alle voor- en nadelen van de tbs-maatregel. Als het voorstel wordt ingevoerd, zullen advocaten uitleggen dat bij een lange celstraf en tbs de kans op detentieschade groter is dan voorheen en dat hospitalisatie zeer reëel is. Dit zal ertoe leiden dat nog meer verdachten zich zullen verzetten tegen tbs-oplegging en om die reden medewerking aan gedragskundig onderzoek weigeren. 

Zonder medewerking van een verdachte is het opleggen van tbs voor de rechter wel mogelijk, maar erg lastig. Dan kan onduidelijk zijn of er sprake is van een psychische stoornis ten tijde van het delict, en of er een reële kans op het plegen van nieuwe delicten bestaat. Verdachten, zoals Michael P. bij zijn vorige veroordeling, ontlopen hierdoor mogelijk een tbs-oplegging. Met alle gevolgen voor onze samenleving van dien. 

Problemen in de sector

Uit recente cijfers van de Raad voor Rechtspraak blijkt dat er na de dood van Anne Faber in 2017 weer meer tbs wordt opgelegd. Daar staan echter nog altijd een flink aantal problemen in de tbs-sector tegenover. Op dit moment zijn er wachtlijsten voor tbs-klinieken. Ook zijn er flinke personeelsproblemen in die klinieken. Tbs-gestelden moeten nog altijd lang wachten op een vervolgplek – doorstromen vanuit een tbs-kliniek naar bijvoorbeeld een ‘beschermd wonen-plek’. Er wordt nog altijd te weinig maatwerk geboden in het verlofstelsel. Behandelingen lopen hierdoor flinke vertragingen op. 

Ons advies aan minister Dekker: sluit mensen niet langduriger op in gevangenissen, maar investeer in een betere tbs. Zo zal de veiligheid van onze samenleving duurzaam worden vergroot.